Merovinger DNA: De genetische en archeologische synthese van een Merovingisch grafveld aan de Vlaamse kust

Na de melding van een toevalsvondst in Koksijde (Ter Duinenlaan) werd begin 2017 een Laat-Merovingische bewoning en grafveld opgegraven door het agentschap Onroerend Erfgoed. Deze Koksijdse site bleek bijzonder waardevol te zijn door de aanwezigheid van zowel gebouwstructuren, culturele artefacten als ecologisch vondstmateriaal voor een vroegmiddeleeuwse vindplaats langs de Vlaamse kust. Intrigerend was bovendien de vaststelling dat de bewoningsfase kort nadien (misschien zelfs deels gelijktijdig) werd opgevolgd door een grafveld met inhumaties. De opgegraven populatie bestaat uit 53 individuen waarop kort na de ontdekking reeds wetenschappelijk onderzoek werd uitgevoerd, waaronder fysisch antropologische studies, radiokoolstofdateringen en stabiele isotopenanalyses. Hieruit werd geconcludeerd dat het grafveld maximaal een eeuw lang werd gebruikt en dat het hoogstwaarschijnlijk om één of een beperkt aantal familiegroepen betreft. Toch bleven er hierover nog heel wat cruciale onderzoeksvragen onbeantwoord, wat de archeologische synthese van deze site sterk bemoeilijkte. Een state-of-the-art genetisch onderzoek op het skeletmateriaal van de Koksijdse site zou op essentiële vragen rond afkomst, verwantschapsrelaties en gezondheidstoestand de nodige antwoorden geven om een synthese mogelijk te maken.

Het unieke karakter van de archeologische site in Koksijde bood de opportuniteit om voor het eerst in Vlaanderen een uitgebreid oudDNA-onderzoek op menselijk
botmateriaal uit te voeren. Dit was de aanleiding voor het syntheseproject archeologie getiteld ‘MerovingerDNA’. Het uitgebreide genetische onderzoek op de Koksijdse skeletten startte in het najaar van 2019 aan de KU Leuven in samenwerking met University of Tartu (Estland). Een bijkomend isotopisch onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met de VUB. Al van bij de start van het project werden tal van initiatieven ondernomen door Histories vzw en het Abdijmuseum Ten Duinen in Koksijde om rond de inhoud van het syntheseonderzoek aansluiting en participatie te stimuleren onder academici, professionele archeologen, erfgoedwerkers, erfgoedvrijwilligers én het brede publiek.

In dit inhoudelijk rapport worden eerst de onderzoeksvragen en de meest opvallende resultaten van het uitgebreid genetisch onderzoek besproken, aangevuld met informatie van de extra isotoopanalyses. Vooral het erg lage aantal aan geobserveerde biologische verwantschappen tussen de opgegraven individuen resulteert in een nieuwe interpretatie van het grafveld in Koksijde. Bovendien toont de oudDNA-analyse dat de afkomst van Koksijdse Merovingen vooral gelinkt is aan noordoostelijke eerder dan Scandinavische of Zuid-Europese populaties, dit zowel op basis van moderne genomen als oudDNA gegevens van Europese populaties. Deze nieuwe informatie en inzichten voor de Koksijdse casus demonstreren het immense potentieel van oudDNA in Vlaams archeologisch onderzoek en bevorderen bovendien het internationaal wetenschappelijk onderzoek. In het tweede deel van het rapport worden de concrete initiatieven voorgesteld om de archeologische context, methodologie en resultaten van dit MerovingerDNA project via diverse kanalen uit te dragen naar alle betrokken doelgroepen. Onder deze succesvolle initiatieven behoren de druk bijgewoonde conferentie, website, podcast, artikels, lezingen en tentoonstelling. Op die manier is de publieke ontsluiting van de nieuwe synthese en de start van oudDNA-onderzoek in Vlaanderen verzekerd.

ISBN:978-9-0752-3067-3

Toegankelijkheid:Open