Ontwikkeling van een duurzaamheidsevaluatiemethode voor wijken

Het voorbije decennium is de schaal van de wijk een belangrijke focus geworden bij duurzaam bouwen. Om ontwerpers en actoren in de bouwsector te ondersteunen bij het ontwerpen van duurzame gebouwen en wijken, werden verschillende duurzaamheidsevaluatietools ontwikkeld. Binnen die veelheid aan tools kan het onderscheid gemaakt worden tussen scoresystemen en levenscyclusanalyse (LCA) tools. Scoresystemen kennen scores toe aan verschillende criteria die een groot aantal duurzaamheidsaspecten evalueren, zoals energieverbruik, materiaalgebruik, waterverbruik, gebruikerstransport en comfort. LCA tools zijn gebaseerd op een systematische studie van de milieu-impact over de gehele levenscyclus van het gebouw of de wijk. Hoewel LCA tools de voorkeur krijgen omwille van hun transparantie en wetenschappelijke basis, zijn huidige tools meestal beperkt tot de schaal van het individuele gebouw en houden ze slechts rekening met de ecologische dimensie van duurzaamheid.

In dit doctoraatsonderzoek wordt een duurzaamheidsevaluatiemethode voor wijken ontwikkeld, gebruik makend van een geïntegreerde levenscyclusaanpak. Deze geïntegreerde aanpak combineert een evaluatie van de economische, ecologische en sociale prestaties van wijken, samen met een evaluatie van de wijkkwaliteiten. De evaluatiemethode is gebaseerd op een bestaande evaluatiemethode voor gebouwen, SuFiQuaD (Sustainability, Financial and Quality evaluation of Dwelling types), die naar de schaal van de wijk wordt uitgebreid. Bovendien wordt de methode verfijnd door de integratie van volgende aspecten: energieverbruik en watergebruik in de gebruiksfase, wijklandgebruik, gebruikerstransport en wijkkwaliteiten.

Om met de complexiteit van de wijkschaal om te gaan, wordt een hiërarchische structuur uitgewerkt. Deze evaluatiestructuur is gebaseerd op de principes van de “elementenmethode voor kostenbeheersing” en bestaat uit een onderverdeling in verschillende schaalniveaus. Deze aanpak wordt vertaald naar een modulaire rekentool en is bruikbaar tijdens de verschillende ontwerpfasen, vertrekkend van ruwe schattingen tijdens de masterplan fase tot gedetailleerde berekeningen in de latere ontwerpfasen.

De evaluatiemethode wordt toegepast om de impact van wijkelementen (wijkinfrastructuur en open ruimten) te analyseren en om vier wijkmodellen met verschillende layouts en bouwdichtheden met elkaar te vergelijken. Uit deze analyse blijkt ten eerste dat wijkelementen een niet-verwaarloosbare bijdrage leveren tot de wijkimpact, in het bijzonder in wijken met een lage bouwdichtheid waar ze respectievelijk tot ongeveer 20% en 30% van de milieu- en financiële impact van het materiaalgebruik bijdragen. Ten tweede toont de vergelijking tussen wijken gebouwd volgens de vroegere bouwpraktijk (voor de 1970 energiecrisis) en de huidige bouwpraktijk (jaar 2017) de hoge invloed van de bouwstandaarden. De milieu- en financiële impact van wijken in lijn met de huidige praktijk is respectievelijk ongeveer 60% en 30% lager, wat vooral het gevolg is van strengere energieprestatie-eisen. Ten derde toont de vergelijking tussen de wijkmodellen de hoge invloed van de stedenbouwkundige vorm en bouwdichtheid. Voor de huidige bouwpraktijk worden reducties in milieu- en financiële impact tot respectievelijk 10% en 20% verkregen voor het wijkmodel met de hoogste bouwdichtheid, vergeleken met het model met de laagste bouwdichtheid. Een weloverwogen stadsontwikkeling en compactere wijklayouts worden daarom aangeraden om de impact van de gebouwde omgeving te reduceren.

Ten slotte wordt de evaluatiemethode vergeleken met een aantal bekende scoresystemen voor wijken. De analyse van verscheidene duurzaamheidsmaatregelen toont veel verschillen tussen de levenscyclusimpact-resultaten en de scores toegekend in scoresystemen. Hierdoor wordt er bevestigd dat het gebruik van scoresystemen geen garantie biedt voor een reductie van de financiële en milieu-impact van wijken. Op basis van deze analyse worden aanbevelingen geformuleerd om milieu- en financiële beschouwingen beter te integreren in scoresystemen.