Gevulde pauzes gezien vanuit een multimodaal perspectief. De wisselwerking tussen spraak en blikrichting.

Dit onderzoeksproject biedt een nieuwe, integratieve aanpak van gevulde pauzes, in het Nederlands de elementen ‘euh’ en ‘euhm’, aan. Inzichten van verschillende onderzoekstradities zijn verenigd om een volledig overzicht van de vorm en functie van gevulde pauzes te verkrijgen. Met een cognitief-interactioneel onderzoekskader als achtergrond verbindt onze analyse formele variatie binnen gevulde pauzes met functionele variatie. We tonen aan dat de formele variatie binnen gevulde pauzes, nl. het verschil tussen ‘euh‘ en ‘euhm’, het verschil in duur, de aanwezigheid van omringende stiltes en de spreker’s blikrichting, geassocieerd is met de functie van de gevulde pauzes.

Eerdere studies naar de functie van gevulde pauzes konden ingedeeld worden in twee grote perspectieven: het ‘filler-as-symptom’- en ‘filler-as-signal’-perspectief (Clark & Fox Tree 2002, De Leeuw 2007). Het ‘filler-as-symptom’-perspectief bekijkt gevulde pauzes als symptomen van cognitieve moeilijkheden, bijvoorbeeld onzekerheid of problemen met het verwoorden van een uiting (o.a. Siegman & Pope 1965, Goldman-Eisler 1968, Christenfeld 1994). Volgens het ‘filler-as-signal’-perspectief, daarentegen, vervullen gevulde pauzes een discursieve functie, zoals het signaleren van de sprekers intentie om het woord te nemen (Maclay & Osgood 1959), het melden van een vertraging in de uiting (Clark & Fox Tree 2002), het structureren van het discours (Rendle-Short 2004) of het afsluiten van een sequentie (Schegloff 2010).

In dit project, daarentegen, tonen we aan dat gevulde pauzes niet verdeeld kunnen worden in enerzijds cognitieve en anderzijds discursieve gevulde pauzes, maar dat in de meeste gevallen, die twee dimensies verbonden zijn. Onze analyse toont aan dat er een relatie is tussen de cognitieve complexiteit die een gevulde pauze vertegenwoordigt, en de draagkracht van het discursief signaal dat het uitzendt. Zowel de complexiteit van de cognitieve verwerking en de grootte van het discursief toepassingsveld worden gemanifesteerd in een langere duur van de gevulde pauze, een grotere aanwezigheid van stiltes, een meer frequent gebruik van ‘euhm’ (in tegenstelling tot ‘euh’), en het vaker wegkijken van de spreker.