Interculturele dynamiek doorheen de mediterrane wereld. Een vergelijkende studie van Athena en 'Anath

Mijn doctoraatsonderzoek behandelt de interculturele en religieuze overdracht die doorheen de oostelijke mediterrane regio waaide tijdens de laat-bronstijd (1400[1]-1200[2] V.O.T.) en de overgang naar de ijzertijd ( 1200 - 950 V.O.T.).[3] Via een vergelijk van de Ugaritische godin ‘Anath en Athena uit de Griekse godinnen ‘Anath en Athena wil deze studie op zoek gaan naar mogelijke parallellen, wil ze verschillende tekstuele en iconografische bronnen aan elkaar toetsen en zo een mogelijke culturele transfer in de oostelijke Mediterrane wereld blootleggen.

Tijdens de laat-bronstijd kende de stadstaat Ugarit, het huidige Ras Shamra in Syrië, een enorme bloei[4]. Zowel op gebied van politiek als in architectuur, kunst en literatuur groeide Ugarit uit tot een voorbeeld van macht en schoonheid. Het Ugaritische pantheon was omvangrijk en divers. Publicaties daarrond zijn uitgebreid en behandelen hoofdzakelijk de godinnen Asherah en Astarte. Dit onderzoekswerk richt zich op ‘Anath.

Er bestaan verschillende vertalingen[5] van het tot nu gekende Ugaritische literaire corpus.[6] Talrijk zijn de publicaties over de religie in Ugarit,[7] over de culturele transfer van goden en godinnen over grenzen en tijd heen,[8] over vrouwelijke goden in Ugarit,[9] over ‘Anath,[10] over haar iconografie,[11] maar een vergelijking van Athena en ‘Anath, ontbreekt wat uitnodigt tot verder onderzoek.

Recente publicaties bieden een duidelijk beeld van de godin Athena in haar functie en omgeving.[12] S. Noegel[13] bestudeerde de invloed van het Oude Nabije Oosten op de Griekse religie waarbij hij de bronstijd slechts kort vermeld. Burkert vergeleek de Ilias van Homeros met de Mesopotamische mythes.[14] Volgens Noegel kenden de Grieken een ander verband tussen mythe en cultus dan het Oude Nabije Oosten en was bovendien het Griekse epos veel gestileerder dan het cultisch gerichte Sumerische en Akkadische epos. [15] Vergelijkingen van Athena met haar Levantijnse collega ‘s komen in de bestaande literatuur minder voor.[16]

De voorgestelde methode om het onderwerp van deze thesis te onderzoeken bestaat uit een vergelijkende studie aan de hand van een uitgebreide vragenlijst. Die zal zowel teksten met betrekking tot ‘Anath en Athene alsook hun iconografie ondervragen naar hun uiterlijke en karakteriele eigenschappen, verantwoordelijkheden, activiteiten, gedrag en omgeving. De resultaten van de verschillende onderdelen zullen in vergelijkende tabellen verschijnen en op die manier een overzicht bieden van de gemeenschappelijke kenmerken van beide godinnen. Via het toespitsen op deze twee kernfiguren van de Ugaritische en Griekse religieuze wereld, zal deze studie bijdragen in de discussie rond culturele en religieuze transfer in de oostelijke mediterrane wereld.

Na deze inleiding met overzicht van status quaestionis en methodebeschrijving zal DEEL EEN van mijn PhD paper een uigebreide analyse bieden van de epische texten waarin ‘Anath een dominerende rol Deel EEN van dit werk richt zich op de epische teksten uit Ugarit waarin ‘Anath een fundamentele rol speelt, namelijk Het verhaal van Ba’al, De Aqhat mythe en Aqhat en het kalf. Het profiel van deze Ugaritische godin zoals het tevoorschijn komt uit de teksten, zal vergeleken worden de Ugaritische iconografie

Deel TWEE bestudeert de Griekse godin Athena, in het Lineair-B gekend als Athana. Omdat er, behalve de administratieve Lineair-B tabletten, geen Griekse geschreven bronnen beschikbaar zijn uit de laat-bronstijd, zal deze studie zich vooral richten op Homeros' Ilias. Homeros beschreef daarin goden, onder wie Athena, en helden uit de Trojaanse oorlog die zich in deze periode situeerde.

Deel DRIE zal de resultaten van vorige delen samen brengen en vergelijken door middel van overzichtelijke tabellen en statistieken

Zo zal dit PhD research project de vragen proberen te beantwoorde: hebben ‘Anath van ugarit en Athena uit de oud Griekse religie gemeenschappelijke kenmerken? Vertoont Athena nog gelijkenissen met haar voorganger uit Ugarit? Deze paper zal bijdragen in het debat rond goden en godinnen die grenzen van ruimte en tijd overschrijden.

 Frieda Verdonk

Leuven, 20 december 2016

[1] Periode van de gekende literaire bronnen uit Ugarit, grote cycli waarschijnlijk rond 1350 V.O.T.geschreven.

[2] Verwoesting van Ugarit: 21 januari 1192 V.O.T.

[3] Talrijke publicaties verschenen reeds over deze periode en regio Ik noem hieruit slechts enkele werken die specifiek op het voorgestelde project betrekking hebben:BRETSCHNEIDER & VAN LERBERGHE (2014). BUCHHOLZ (1999); CROWLEY (1989); DIETRICH & LORETZ (1995); LANDAU (2010). MATTHÄUS (2014); NOEGEL (2005).

[4] WATSON & WYATT, Handbook of Ugaritic Studies, Brill, Leiden-Boston-Köln (1999).

[5] Onder meer: BORDREUIL & PARDEE (2004) ; CAQUOT, de Tarragon & CUNCHILLOS. (1974); DEL OLMO LETE ( 1998); DE MOOR (1987); GORDON (1949); PARDEE (2002); PARKER (1997); WYATT (2002).

[6] DIETRICH, M., LORETZ, O. & SANMARTIN, J., The Cuneiform alphabetic Texts from Ugarit, Ras Ibn Hani and Other Places, ALASP 8, Ugarit-Verlag, Münster, 1995; CUNCHILLOS, J.L., VITA, J.P.& ZAMORA, J.A., Ugaritic Databank, Madrid (2003).

[7] Alle in vorige voetnoot genoemde auteurs geven bij vertalingen ook duiding i.v.m. religieuze teksten ; KHADDOUR, Lina (Husamo) (2013).

[8] DEMSKY (1997); KARAGEORGHIS (1976); SHÄFER-LICHTENBERGER (2000); NOEGEL (2007).

[9] JULOUX (2013); Burkert (2004).

[10] BARNETT (1978); CAQUOT, (1980);DAY (1992); GRAY (1979); LORETZ (1989); SMITH (1995); VIRROLEAUD (1936), (1937); (1939): WALLS (1992)

[11] BARNET (1978); CORNELIUS (1993).

[12] DEACY (1995) & DEACY (2005); DEACY & VILLING ( 2001). HERINGTON (1955).

[13] In: A Companion to Greek Religion, OGDEN (ed.) (2007)

[14] BURKERT (1991, 1992:88–93, 2005a); BURKERT (2004); over dit onderwerp schreven ook: ABUSCH (2001); ROLLINGER (1996); WEST, (1997).

[15]  FONTENROSE (1966); STEINER (1971). Ik betwijfel echter deze uitspraken over stilistisch epos. Alleszins lijken de Ugaritische grote cycli  minstens zo stilistisch en virtuoos gecomponeerd als de Griekse.

[16] Wel verscheen de publicatie over de hypothetische Afrikaanse oorsprong van Athena: BERNAL (1987).