Antiseptica, Desinfectantia en Producten voor Hand Hygiëne als Reservoirs van Antimicrobiële Resistentie in Gezondheidsinstellingen in Sub-Sahara Afrika: Frequentie, Bacteriesoorten en Risicofactoren

Antimicrobiële resistentie is een wereldwijd probleem voor de volksgezondheid, waarbij landen met lage en middeninkomens zwaar worden getroffen. Zorginfecties bevorderen de verspreiding van antimicrobiële resistentie, omdat geassocieerde ziekteverwekkers de ziekenhuisomgeving kunnen besmetten en er kunnen overleven. Deze infecties kunnen worden voorkomen door de implementatie van infectiepreventienormen en -richtlijnen.

De ziekenhuisomgeving heeft de laatste decennia aan belang gewonnen als reservoir van ziekteverwekkers die infecties veroorzaken. In een scoping review gericht op hoge-inkomenslanden beschreven we de bacteriële besmetting van antiseptica, desinfectantia en handhygiëneproducten (AS, DI en HH-producten). Er werd gekeken naar de betrokken producten, de bacteriesoorten en de risicofactoren gedurende de levenscyclus van de producten. Gegevens van lage- en middeninkomenslanden zijn schaars en de redenen achter de besmetting van deze producten zijn niet goed beschreven.

Dit proefschrift was erop gericht om deze hiaten in de kennis op te vullen. Het richt zich op bacteriële besmetting, in het bijzonder met Gram-negatieve bacteriën, van AS-, DI- en HH-producten die worden gebruikt in gezondheidszorginstellingen in landen met een laag en gemiddeld inkomen.

We voerden een systematische review (hoofdstuk 1) uit volgens een gestructureerd protocol dat geregistreerd was in PROSPERO en gebaseerd was op de Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analysis (PRISMA) checklists. Artikelen gepubliceerd in lage- en middeninkomenslanden over uitbraakonderzoeken en transversale onderzoeken naar bacteriële besmetting van AS-, DI- en HH-producten werden geïncludeerd. Deze review toonde aan dat het probleem van bacteriële besmetting van antiseptica, desinfectantia en handhygiëneproducten in lage- en middeninkomenslanden, met name in sub-Sahara Afrika, over het hoofd wordt gezien. Risicofactoren, de ontoegankelijkheid van water, hygiëne en sanitaire voorzieningen van goede kwaliteit en het gebrek aan een functioneel infectiepreventie- en controlebeleid in de gezondheidszorginstellingen van deze landen wijzen echter op een prominentere en hardnekkigere aanwezigheid van dit probleem. In de bestaande onderzoeken bleken producten op waterbasis zoals quaternaire ammoniumverbindingen, chloorhexidine en vloeibare zepen aangetast te zijn. De laboratoriummethoden die in de gepubliceerde onderzoeken werden gebruikt, waren niet gestandaardiseerd, waardoor gegevens van lage kwaliteit werden verkregen. Bovendien werden de risicofactoren in verband met bacteriële besmetting van de producten niet goed behandeld.

Om meer inzicht te krijgen in het probleem van bacteriële besmetting van AS-, DI- en HH-producten in landen met een laag en gemiddeld inkomen, werd een transversaal onderzoek (hoofdstuk 2) uitgevoerd in Burkina Faso en Benin. In dit transversale onderzoek werden gestandaardiseerde microbiologische methoden gebruikt, waaronder het gebruik van neutralisatoren, selectieve media om de groei van verschillende Gram-negatieve bacteriesoorten te optimaliseren en het totale aantal bacteriële kolonies. Gram-negatieve isolaten van in gebruik genomen productcontainers en van distributie- en voorraadcontainers werden geïdentificeerd met MALDI-TOF en hun gevoeligheid voor antibiotica werd getest. Bijna driekwart van de vloeibare zepen die werden gebruikt op verschillende ziekenhuisafdelingen, waaronder neonatologie, chirurgie en dialyse, waren besmet met Gram-negatieve bacteriën. De meerderheid van deze vloeibare zepen had een totaal kiemgetal van meer dan 10.000 kolonie-vormende eenheden (kve)/mL. Niet-fermentatieve Gram-negatieve bacteriën met Pseudomonas- en Acinetobacter-soorten kwamen het meest voor. Enterobacterales, inclusief Klebsiella pneumoniae en Enterobacter cloacae, en Vibrio non-cholerae/Aeromonas vertegenwoordigden minder dan een derde van de isolaten. De helft van de Enterobacterales-soorten waren multiresistente organismen. Risicofactoren die bijdroegen aan de besmetting van de producten waren onder andere: het type product, het gebruik/hergebruik van gerecyclede verpakkingen, grote verpakkingen, het ontbreken van etikettering, het bijvullen van verpakkingen, verdunning van de producten met kraanwater, houdbaarheidsdata en de periode na opening. Deze risicofactoren hielden meestal verband met het bewustzijn, de houding en de praktijken van gezondheidswerkers.

Om meer inzicht te krijgen in de risicofactoren achter de bacteriële besmetting van AS-, DI- en HH-producten in gezondheidszorginstellingen met beperkte middelen, werd een vragenlijstonderzoek gestart (hoofdstuk 3). De vragenlijst, ontwikkeld op KoboToolbox en gebruikt op elektronische tablets, werd zelf ingevuld door de deelnemende gezondheidswerkers in aanwezigheid van het onderzoeksteam. Voor dit onderzoek werden de kennis, het bewustzijn en de praktijken van gezondheidswerkers met betrekking tot de producten die op de ziekenhuisafdelingen worden gebruikt, beoordeeld in drie landen: Burkina Faso, Benin en DR Congo. Onder de 617 (para)medische medewerkers die instemden met deelname aan het onderzoek, werd een matige kennis gerapporteerd over de verschillende categorieën producten, de bewaarcondities, de vervaldatum en datum na opening, en het gebruik ervan. Zorgverleners waren niet altijd op de hoogte van de kwetsbaarheid van chloor 0,5%, handhygiëneproducten op alcoholbasis en povidon-jodium. Sommige gangbare risicopraktijken die in de zorginstellingen werden waargenomen bij het gebruik van antiseptica werden niet als risicovol beschouwd. Hoewel deelnemers die getraind waren in infectiepreventie en - bestrijding beter scoorden dan deelnemers die niet getraind waren, bleven de scores onbevredigend. Deze bevindingen suggereren een dringende behoefte aan training van gezondheidswerkers in infectiepreventie en -bestrijding. Naast infectiepreventie en -bestrijding zal een focus op training in het beheer van AS, DI en HH-producten nuttig zijn.

De bevindingen van dit proefschrift bieden mogelijkheden voor toekomstig onderzoek en belichten perspectieven om de kwaliteit van het gebruik van AS, DI en HH-producten in ziekenhuizen in lage- en middeninkomenslanden te verbeteren.