Syndetische en asyndetische complementatie in het Spaans. Inzichten van een diachrone en probabilistische studie

Dit proefschrift gaat over de variatie tussen syndetische en asyndetische complementzinnen in het Spaans. Syndetische complementzinnen, waarbij de bijzin geïntroduceerd wordt door een expliciet voegwoord que 'dat', zoals in (1a). Die zijn de meest voorkomende complementatie-patronen in het hedendaagse Spaans. Als alternatief kan een complementzin ook asyndetisch worden geïntroduceerd, d.w.z. zonder het voegwoord que, zoals weergegeven in (1b), waar “Ø” de afwezigheid van het voegwoord aangeeft.

(1)         a. Le ruego que me deje pasar

               b. Le ruego Ø me deje pasar

               ‘Ik smeek je om me door te laten’ (Lett. ‘Ik smeek je (dat) je me door laat’)

               Inmaculada Alvear, El sonido de tu boca. Spanje, 2005, Toneelstuk

Asyndetische complementatie wordt beschouwd als een "syntactische mode" (Pountain 2015) die zich vanaf de 15de eeuw verspreidde en daarna weer aan  populariteit verloor. In het hedendaagse Spaans zijn asyndetische zinnen marginale constructies die zelden worden gebruikt. De grammaticale, stilistische en sociale motivaties die deze historische verandering veroorzaakten zijn echter onduidelijk. Om deze factoren in kaart te brengen, volgt dit proefschrift een probabilistische grammaticale aanpak (Bod, Hay & Jannedy 2003; Bresnan 2007). Dit deze methode veronderstelt dat de beperkingen die de syndetische/asyndetische variatie reguleren eerder probabilistisch dan categorisch zijn. Samen met de analyse van taal-interne factoren, onderzoek ik de rol van taal-externe factoren, zoals sociale status (Brown and Gilman 1960), stijl en discourstradities. Daarvoor gebruik ik beschrijvende en inferentiële statistiek (logistische regressie met mixed-effects) om de diachrone veranderingen in de taal-interne en taal-externe probabilistische factoren te onderzoeken (Szmrecsanyi 2013a), en om te verklaren hoe ze de functionele verdeling van de varianten bepalen.

Het proefschrift bestaat uit drie casestudies: twee casestudies die focussen op historische data (15de  tot 18de  eeuw) uit het corpus CODEA+2015 (GITHE 2015) en één die kijkt naar hedendaagse data (21ste  eeuw), gebaseerd op een handmatig samengesteld geschreven corpus en op het gesproken corpus PRESEEA (2014). De belangrijkste resultaten laten zien dat tussen de 15de  en de 18de  eeuw de asyndetische variant vooral werd gebruikt om een hoger niveau van integratie tussen hoofd- en bijzin te markeren (Mazzola, Cornillie & Rosemeyer 2022, cf. Givón 2001). Verder is de variatie gevoelig aan verwerkingsbeperkingen zoals het Complexity Principle (Rohdenburg 1996) en het Domain Minimization Principle (Hawkins 1999; 2004).

Vanuit sociaal-stilistisch perspectief wordt de alternantie van complementatie-patronen beïnvloed door externe factoren, zoals het type publiek dat wordt aangesproken (Bell 2001) en de discourstraditie van het document (Kabatek 2005). Asyndetische complementatie werd doorgaans gebruikt bij spraakhandelingen die een beleefd verzoek inhielden, vooral als de zin gericht is aan iemand met een hogere sociale macht (Mazzola, Rosemeyer & Cornillie 2022). Ten slotte bevestigt de analyse van de 21ste-eeuwse data dat de asyndetische constructie uiterst zeldzaam is. De morfosyntactische en semantische beperkingen worden in grotere mate beïnvloed door de terugloop, terwijl verwerkingsbeperkingen behouden blijven. Vanuit constructief oogpunt geeft dit aan dat de asyndetische constructie deschematisering onderging: van een abstract subschema van complementatie naar een minder schematische constructie op een lager niveau (Croft 2003; Barðdal & Gildea 2015). Ik betoog dat deze grammaticale verandering kan worden toegeschreven aan externe en omgevingsfactoren (Szmrecsanyi 2013b), zoals de veranderingen van hun typische discourstradities, beïnvloed door de historische evolutie van sociale conventies.

Dit doctoraatsproject heeft dus de geschiedenis van de Spaanse asyndetische complementzinnen verklaard. De resultaten dragen bij aan een beter begrip van hun chronologie, probabilistische grammatica en sociaal-stilistische distributie. Verder biedt dit proefschrift een diepgaande discussie over de ingewikkelde relatie tussen taalverandering en sociale conventies. Meer specifiek, deze studie verbetert ons algemeen begrip van syntactische alternaties en hun diachrone ontwikkeling door de nadruk te leggen op de belangrijke rol die allerlei voorspellende factoren spelen bij de ontwikkeling van taalvariatie en -verandering, waaronder grammaticale en verwerkingsbeperkingen, tijdelijke modes, culturele contacten, en sociale en ideologische transformaties.

Bibliografie

 Barðdal, Jóhanna & Spike Gildea. 2015. Diachronic Construction Grammar. Epistemological context, basic assumptions and historical implications. In Jóhanna Barðdal, Elena Smirnova, Lotte Sommerer & Spike Gildea (eds.), Diachronic construction grammar (Constructional Approaches to Language 18), 1–49. Amsterdam: John Benjamins; Bell, Allan. 2001. Back in style: Reworking audience design. In Penelope Eckert & John R. Rickford (eds.), Style and sociolinguistic variation, 139–169. Cambridge: Cambridge University Press; Bod, Rens, Jennifer Hay & Stefanie Jannedy. 2003. Probabilistic Linguistics. Cambridge, Massachusetts: MIT Press; Bresnan, Joan. 2007. Is Syntactic Knowledge Probabilistic? Experiments with the English Dative Alternation. In Sam Featherston & Wolfgang Sternefeld (eds.), Roots. Linguistics in Search of its Evidential Base, 75–96. Berlin: De Gruyter; Brown, Roger & Albert Gilman. 1960. The Pronouns of Power and Solidarity. In Thomas Sebeok (ed.), Style in Language, 253–276. Cambridge, Massachusetts: MIT Press; Croft, William A. 2003. A false dichotomy: Lexical rules vs. constructions. In Hubert Cuyckens, Thomas Berg, René Dirven & Klaus-Uwe Panther (eds.), Motivation in Language. Studies in honor of Günter Radden, 49–68. Amsterdam: John Benjamins; GITHE. 2015. Codea+2015. Corpus de documentos españoles anteriores a 1800. https://doi.org/10.37536/CODEA.2015. (10 January, 2022); Givón, Talmy. 2001. Syntax: an introduction. Vol. 2. Amsterdam: John Benjamins; Hawkins, John A. 1999. Processing Complexity and Filler-Gap Dependencies across Grammars. Language 75(2). 244–285; Hawkins, John A. 2004. Efficiency and Complexity in Grammars. Oxford: Oxford University Press; Kabatek, Johannes. 2005. Tradiciones discursivas y cambio lingüístico. Lexis: Revista de lingüística y literatura 29(2). 151–177; Mazzola, Giulia, Bert Cornillie & Malte Rosemeyer. 2022. Asyndetic complementation and referential integration in Spanish: A diachronic probabilistic grammar account. Journal of Historical Linguistics 12(2). 194–240; Mazzola, Giulia, Malte Rosemeyer & Bert Cornillie. 2022. Syntactic alternations and socio-stylistic constraints: the case of asyndetic complementation in the history of Spanish. Journal of Historical Sociolinguistics. De Gruyter Mouton 8(2). 197–235; Pountain, Christopher. 2015. Que-deletion: the rise and fall of a syntactic fashion. In Francisco Dubert García, Gabriel Rei-Doval & Xulio Sousa (eds.), En memoria de tanto miragre. Estudos dedicados ó profesor David Mackenzie, 143–159. Santiago de Compostela: Universidad de Santiago de Compostela - Servicio de Publicaciones e Intercambio Científico; PRESEEA. 2014. Corpus del Proyecto para el estudio sociolingüístico del español de España y de América. https://preseea.linguas.net/. (16 March, 2022); Rohdenburg, Günter. 1996. Cognitive complexity and increased grammatical explicitness in English. Cognitive Linguistics 7(2); Szmrecsanyi, Benedikt. 2013a. Diachronic Probabilistic Grammar. English Language and Linguistics 19(3). 41–68; Szmrecsanyi, Benedikt. 2013b. The great regression. Genitive variability in Late Modern English news texts. In Kersti Börjars, David Denison & Alan K. Scott (eds.), Morphosyntactic Categories and the Expression of Possession. Amsterdam: John Benjamins.