Hoe (gaan) we samenleven? Alledaagse daden van burgerschap & kritische stedelijke praktijk in post-migratie Berlijn en Johannesburg

Deze scriptie onderzoekt de dagdagelijkse handelingen van migranten in het hedendaagse Berlijn, Duitsland, en Johannesburg, Zuid-Afrika. Het onderzoek, geworteld in meer dan 10 jaar praktische ervaring over het onderwerp, onderzoekt de rollen, verantwoordelijkheden en mogelijke toekomst scenarios van essentiele stedelijke actoren in de context van toenemende superdiversiteit in samenlevingen en stedelijke omgevingen. Het onderzoek begint in 2005 bij de start van de praktijk en beschouwt 2015 als een drempelmoment, zowel voor de vertegenwoordiging van migratie als voor de spanning tussen formele en informele ruimtelijke handelingen.

Migratie is meer en meer verstrengeld geraakt met de toekomst van veel stedelijke gebieden. Dat geldt in toenemende mate voor Europa, waar steden en grootstedelijke regio’s nog steeds de belangrijkste aankomst – en transitplaatsen voor migranten zijn. Hedendaagse projecties van migratie, voor het grootste deel negatief, hebben de strijd om de ruimte voor en de rechten van migranten beslecht. Het is echter gebleken dat steden een cruciale rol spelen bij het betwisten van het wereldwijde en nationale asiel – en migratiebeleid, zoals blijkt uit verschillende projecten en initiatieven die sinds 2015 zijn opgezet. Deze lokale processen werden ondersteund door stedelijke actoren, die ook hebben geprobeerd de invloed van de disciplines architectuur en planning en de actieve rol die zij kunnen spelen bij het uitbreiden van de solidariteit te herdenken. In dit licht onderzoekt het doctorscriptie ‘ruimten van migratie’ als ruimten die een meer inclusieve omgeving bevorderen. Deze staan in contrast met stedenbouwkundige en ontwerpbenaderingen die bijdragen aan processen van sociale marginalisering en ruimtelijke segregatie als typische strategieën in hedendaagse steden en deze versterken. Dergelijke praktijken worden geconfronteerd met de weigering van migranten en anderen om zich te conformeren aan de officiële regels voor het gebruik van de ruimte, waardoor de mainstream stadsontwikkeling in vraag wordt gesteld. Voortbouwend op het concept van “acties van burgerschap” (Isin 2009) stelt het onderzoek de vraag hoe migranten zich daadwerkelijk engageren in de evolutie van steden en de omvang van hun bijdrage aan een “dagelijks of banaal kosmopolitisme” (Agier 2016) in de stedelijke setting. Deze bevragingen vinden plaats in het kader van formele stadsvernieuwingsprogrammas in zogenaamde ‘migrantenwijken’ in de periode vóór 2015 in Berlijn en Johannesburg, en in perifere gebieden van Berlijn na 2015, waaronder vluchtelingenkampen. Op basis hiervan worden de ruimtelijke praktijken van migranten als participatie middel bij discussies over ‘stedelijk burgerschap’ op basis van daadwerkelijke deelname aan het ontwerp, de bouw en het beheer van de stad, in vraag gesteld. Het belang van de rol van de stedelijke ruimte wordt in de hele tekst benadrukt als een platform voor de uiting van ‘alledaagse daden van burgerschap’ en voor het mogelijk maken van ruimte voor pluralisme en post-migratie samenlevingen, en die kunnen worden versterkt, ondersteund en mondig gemaakt door middel van ontwerpgerichte praktijken van stedelijke solidariteit.