Analyse van de Belgische gegevens ivm de arbeidsomstandigheden verzameld door Eurofound (EWCS 2021) (FOD118)

Jobkwaliteit en werkbaarheid van het werk is een thema dat in de voorbije jaren almaar aan belang heeft gewonnen en hoog op de beleidsagenda kwam te staan, zowel in België als in de Europese Unie. Vanuit medisch perspectief wordt gewezen op de belangrijke impact van werkgerelateerde factoren op de groeiende problematiek van gezondheidsklachten zoals stress, burnout en musculoskeletale aandoeningen, alsook de gevolgen daarvan op arbeidsparticipatie; over de kostprijs voor de gezondheidszorg wordt druk gespeculeerd. Vanuit economisch perspectief wordt gewezen op het belang van jobkwaliteit voor het bevorderen van de productiviteit; een economie gestoeld op creativiteit en innovatie heeft nood aan werknemers die zich goed in hun vel voelen en zich voluit engageren. Jobkwaliteit en vooral elementen zoals intrinsieke arbeidsmotivatie, taakautonomie en leerkansen worden in dit kader als zeer belangrijk beschouwd. De aandacht voor ‘werkbaar werk’ komt uit het debat over de verhoging van de pensioenleeftijd, waarbij werknemers door ‘sociale duurzaamheid’ in staat zouden moeten zijn om langer te werken. In deze discussies wordt er evenwel met enige vrees gekeken naar een aantal globale trends die zich ook op de Belgische arbeidsmarkt manifesteren. Leiden technologische veranderingen, de druk om te flexibilisering, en wijkende arbeidsregelingen niet tot een stijgende ongelijkheid? Rukt de precarisering van bepaalde jobs of werknemersgroepen op? Heeft de COVID-19 pandemie bestaande ongelijkheden vergroot of specifieke arbeidsmarktproblemen en -uitdagingen aan het licht gebracht, waarop we niet voorzien waren?

Beleidsmakers zijn bijgevolg bijzondere aandacht gaan besteden aan de kwaliteit van de arbeid. Reeds in zijn beleidsverklaring voor de Kamer heeft de Federale Minister van Werk en Economie, Pierre-Yves Dermagne, in november 2020 aangegeven dat de ambitie van de regering erin bestaat ervoor te zorgen dat België: (i) een meer solidair land wordt, waarin niemand wordt uitgesloten en waarin elk individu erkend wordt volgens zijn waarde en beschermd wordt; (ii) een welvarend land wordt, waar werk naar waarde wordt geschat en beloond wordt; (iii) een duurzaam land wordt dat rekening houdt met anderen en met zijn milieu. Daarmee is de koppeling van sociale en ecologische duurzaamheid gemaakt. De kwaliteit van de arbeid en het welzijn van de werknemers waren, alvast bij de aanvang van de legislatuur, prioriteiten voor deze regering. Daarmee bouwt ze verder op het voorgaande beleid, waar conform de Europese werkgelegenheidsstrategie werd gezocht naar ‘meer en betere jobs’. Opnieuw versterkt het Europese niveau het streven naar een betere jobkwaliteit, door in 2017 de Europese Pijler van de Sociale Rechten (EU-PSR) door alle lidstaten te laten onderschrijven. De implementatie van de EU-PSR moet leiden tot betere banen, eerlijkere arbeidsomstandigheden, en betere sociale bescherming. In de nasleep van de COVID-19 epidemie dient zich dit debat opnieuw aan.

Om via ‘evidence-based policy’ aan deze doelstellingen tegemoet te komen, is monitoring van ontwikkelingen op vlak van jobkwaliteit cruciaal. Daarbij gaat het wetenschappelijk zowel om het opmeten van de nullijn, de beschrijving van de situatie, en een vergelijking over tijd en ruimte, als om het zoeken naar determinerende factoren. De data verzameld in de European Working Conditions Survey door Eurofound, zijn bij uitstek geschikt om dergelijke monitoring uit te voeren. De soms beperkte steekproefaantallen in andere lidstaten zijn voor België door inspanningen vanuit het FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg aangepakt door een uitbreiding van de Belgische steekproef voor 2010, 2015 en 2020/2021.

Trefwoorden:Analyse, Belgische arbeidsomstandigheden, Eurofound

Disciplines:Sociologie van werk