Averechtse selectie en moral hazard in de kredietmarkt : het gebruik van zekerheden voor het tegengaan van kredietschaarste

De kredietmarkt is geen gewone markt. In een gewone markt worden vraag en aanbod bij elkaar gebracht via mediatie door de prijs. In de kredietmarkt daarentegen, ligt de vraag veel hoger dan het aanbod: niet iedereen die een lening aanvraagt krijgt deze ook toegezegd. Men zou denken dat de prijs, de intrestvoet, in die omstandigheden gewoon zou stijgen, maar dat blijkt niet het geval te zijn, en krediet blijft schaars. Dit probleem van kredietschaarste is een gevolg van het zich voordoen van averechtse selectie en moral hazard, twee economische fenomenen die een markt kunnen doen instorten, indien ze niet ingedijkt worden. Om dit te voorkomen wordt het aanbod van krediet kunstmatig laag gehouden.

Krediet is echter van levensbelang voor de economie. Daarom is het van belang instrumenten aan te reiken die ons ertoe in staat stellen om het kredietaanbod op te trekken, zonder dat de risico’s oncontroleerbaar toenemen, en zo de markt ten gronde richten. Dit proefschrift onderzoekt de functie die zakelijke zekerheden hierin kunnen spelen. Iedereen voelt intuïtief aan dat een schuldeiser onderpand vraagt voor een lening om zijn risico te beperken, en dat de schuldenaar daardoor gemakkelijker of goedkoper kan lenen. Er is echter een lange weg af te leggen tussen dit aanvoelen en het uittekenen van een bruikbaar, juridisch onderbouwd systeem van zakelijke zekerheidsrechten. De eerste stap in dit proces is het ontwikkelen van een gedegen begrip van de dynamieken van de kredietmarkt, van de processen van averechtse selectie en moral hazard die deze markt dreigen onderuit te halen, en van hoe zekerheden met deze processen interageren. Daarom wijdt dit proefschrift eerst uitgebreid aandacht aan de economische literatuur rond kredietschaarste, averechtse selectie en moral hazard, en de economische zekerhedentheorie. Hieruit wordt een normatief functioneel framework gedestilleerd, een kader dat in functionele termen bepaalt hoe een juridisch systeem van zekerheden eruit moet zien om kredietschaarste tegen te gaan op een duurzame wijze.

Hierop volgt een juridisch framework, dat de lessen getrokken uit het economische kader scherpt stelt en vertaalt naar bruikbare principes voor juridische implementatie. Om deze omzetting te vergemakkelijken en verrijken, wordt hierbij uitgebreid gebruik gemaakt van het Amerikaans recht als toetssteen en klankbord. Het Amerikaanse recht ondergaat immers al decennia lang een sterke invloed vanuit rechtseconomische hoek, en is wat zekerheden op roerende zaken betreft een belangrijk voorbeeld geweest voor de huidige Belgische hervorming. In het juridisch framework wordt dan ook een uitgebreide rechtsvergelijkende studie gemaakt van het zakelijke zekerhedenrecht in België en de VS. De basisstructuur van deze vergelijking is functioneel opgevat om zoveel mogelijk de brug te slaan tussen het economische discours en de juridische realiteit. De combinatie van een gedegen theoretische onderbouw, en de vergelijking met een uitgebreid juridisch systeem dat reeds lang meegaat op een significante schaal, leidt tot een dieper begrip van het systeem van zekerheden, en direct inzetbare kennis bij het implementeren en toepassen van het zekerhedenrecht in België.

De lezer vindt in dit proefschrift een diepgaande studie van wat er zich achter de schermen van de kredietverlening afspeelt, en verklaringen voor bepaalde van de minder voor de hand liggende fenomenen in deze markt. Daarnaast worden er zowel aanbevelingen voor beleidsmakers geformuleerd, als lessen getrokken voor de praktijk.