De veerkracht van leerkrachten bij het onderwijzen van kinderen met gedragsproblemen vergroten: een focus op relationele vaardigheden

Leerkracht-leerlingrelaties liggen aan de basis van goed onderwijs. Zowel leerkrachten als leerlingen profiteren van positieve, nabije relaties, en lijden onder negatieve, conflictueuze relaties. Tot hiertoe is slechts in beperkte mate onderzocht welke specifieke competenties leerkrachten nodig hebben om positieve, dyadische relaties met leerlingen te bouwen, hoe competent leerkrachten zich voelen in het bouwen van deze relaties, en hoe de lerarenopleiding deze competentie kan versterken. Dit proefschrift beoogde bij te dragen aan dit onderzoek, met een specifieke focus op de lerarenopleiding in Vlaanderen. Drie onderzoeksdoelen werden geformuleerd: (1) het conceptualiseren en operationaliseren van relationele competentie, (2) het verkennen van de huidige situatie in de initiële lerarenopleiding, en (3) het ontwikkelen en implementeren van een leerlijn om de ontwikkeling van de relationele competentie van leraren-in-opleiding te ondersteunen.

Hoofdstuk 2 beschrijft het ontwikkelings- en validatieproces van de COMMIT-vragenlijst in een steekproef van leraren-in-opleiding. Cross-sectionele resultaten suggereren dat slechts weinig verschillen bestaan tussen leraren in verschillende opleidingsfases van de initiële lerarenopleiding. Hoofdstuk 3 bespreekt de validatie van de COMMIT in een steekproef van leerkrachten. Verbanden tussen de COMMIT en burn-outsymptomen, leerling-specifieke zelfeffectiviteit, en relatiekwaliteit bevestigen de validiteit van de vragenlijst. Verder blijkt de relationele competentie van leerkrachten voornamelijk van belang om positieve relaties op te bouwen met leerlingen die vaak storend gedrag vertonen, in vergelijking met leerlingen die zelden of nooit storend gedrag vertonen. Hoofdstuk 4 presenteert de resultaten van een kwalitatieve interviewstudie met leraren-in-opleiding, stagementoren en lerarenopleiders. De geïnterviewden halen verschillende factoren aan die bijdragen tot het bouwen van positieve relaties, of die dit net verhinderen en bespreken de mogelijke bijdrage van de lerarenopleiding aan de relationele competentie van leraren-in-opleiding. In Hoofdstuk 5 wordt een Delphi studie beschreven, die tot doel had te verduidelijken welke relationele en emotionele competenties essentieel zijn in de initiële lerarenopleiding. Met behulp van een expertpanel, bestaande uit onderzoekers en lerarenopleiders, werden 36 competenties geselecteerd. In Hoofdstuk 6, beschrijven we het ontwikkelingsproces en de geplande implementatie van een leerlijn gericht op de relationele competentie van leerkrachten in de initiële lerarenopleiding. Ten slotte bespreken we overkoepelende bedenkingen in relatie tot de onderzoeksdoelen, doen suggesties voor toekomstig onderzoek, en reflecteren op implicaties voor praktijk en beleid.