Het publieke leven van de universiteit/academicus: een analyse op basis van Actor-Netwerk Theorie.

Over de huidige conditie van de universiteit wordt grondig gedebatteerd. De laatste jaren is duidelijk
geworden dat de universiteit enerzijds voor belangrijke uitdagingen staat, en anderzijds dat ze ook
steeds meer dient te voldoen aan maatschappelijke verwachtingen. De algemene onderzoeksinteresse
van dit proefschrift is te komen tot een meer diepgaand inzicht in de universiteit vandaag de dag,
met speciale aandacht voor wat de rol van digitale actoren hierin is, en dit zonder de klemtoon te
leggen op bovenstaande evoluties. In plaats daarvan wordt de universiteit benaderd vanuit concrete
dagelijkse academische praktijken, waarin zowel sociale (academici, studenten, …) als materiële
(computers, papier, …) actoren gesitueerd zijn.
Om de universiteit op deze manier te onderzoeken, doet dit proefschrift beroep op twee
theoretische benaderingen: een sociomateriële benadering en een sociotopologische. Beide
benaderingen hebben een relationeel vertrekpunt, die empirische analyzes uitvoeren die vertrekken
vanuit de relaties tussen actoren, in plaats vanuit (de ervaringen of de interpretaties van) deze
actoren als zodanig.
Om de academische praktijk op deze manier te onderzoeken, werden vier empirische studies
uitgevoerd. De eerste twee studies focussen op de compositie van academisch werk door middel vaninterviews met professoren omtrent hun vorige werkdag. Op basis van deze interviews werd deze
compositie onderzocht door gebruik te maken van netwerkvisualisaties als centraal analysemiddel.Dergelijke visualisaties presenteren hoe (en welke) veelsoortige actoren gerelateerd zijn met elkaar,
opdat de academische praktijk zou kunnen functioneren. Deze netwerken, die kwalitatieve en
kwantitatieve methodes samenbrengen, zijn de focale punten van analyse om tot een begrip van
academische praktijken te kunnen komen, en dit door de relaties tussen sociale, materiële en digitale
actoren te analyseren. Deze twee studies presenteren concreet hoe de academische praktijk
geconstitueerd is (bestaand uit een breed netwerk van heterogene actoren, en de relaties tussen deze
actoren); hoe zij gedistribueerd is (hoe academische praktijk kristalliseert in verschillende regio’s van
activiteiten); en ten slotte hoe zij geassocieerd is (hoe verschillende regio’s met elkaar relateren).
Verder worden drie profielen onderscheiden die typische academisch vormen presenteren, en dit
gepresenteerd als een atlas.
De laatste twee studies komen voort uit een etnografisch onderzoek uitgevoerd aan tweeonderzoekscentra. Eén studie focust daarbij op de rol van het digitale in huidige academische
praktijken, en meer bepaald op het prototypische instrument dat met dit digitale geassocieerd is: het
scherm. Deze studie analyseert de operaties die uitgevoerd worden door het scherm, en meer in het
bijzonder wat naar voor komt wanneer het scherm geanalyseerd wordt als een actieve actor (in plaats
van als een neutraal medium dat slechts enkel zou tonen wat de gebruiker het scherm opdraagt te
tonen). De studie maakt duidelijk hoe de academische praktijk gevormd wordt doorheen het scherm;wat zoal in plaats gesteld moet worden opdat dit scherm zou kunnen werken; de verschillende rollen
die het scherm speelt; en ten slotte hoe het scherm op sommige momenten in overeenstemming is
met andere (menselijke) actoren, en op andere momenten precies niet.
De vierde en laatste studie stelt de vraag of er iets specifiek is aan dat wat we vaak eerder onreflexief
‘academisch’ noemen. Om deze vraag te kunnen beantwoorden, maken we gebruik van de notie
‘mode of existence’ (bestaanswijze), en onderzoeken of er typische manieren zijn om te bestaan als
een academicus/-a. De notie ‘bestaan’ wordt hier gekoppeld aan de notie ‘attachment’ (gehechtheid).
Op basis van vier verschillende types van attachments, stellen we dat de typische manier om als een
academicus/-a te bestaan vandaag de dag bestaat uit wat we ‘distantiëren in actie’ noemen, dit wil
zeggen: een continu mobiliseren van wat niet aanwezig is en een continu zoeken om de dagelijkse
gang van zaken te vertragen.