Machteloos of Machtig? Leerkrachtreacties op pesten zoals ervaren door leerlingen: meting, antecedenten en effecten

Pesten onder kinderen is een groot probleem op scholen wereldwijd, met verscheidene ernstige gevolgen op korte en lange termijn voor slachtoffers. Op school zijn leerkrachten verantwoordelijk voor het waarborgen van een veilige leeromgeving. Hoewel hun rol in pestprocessen recentelijk meer aandacht kreeg, is er weinig inzicht in de door leerlingen ervaren leerkrachtreacties op pesten, hun antecedenten en hun effecten op pestgedrag. Om deze hiaten aan te pakken werden drie studies uitgevoerd met data van de longitudinale studie uit het Teachers4Victims (T4V) project. Deze studie met drie meetmomenten werd uitgevoerd in 62 klassen (4e-6e leerjaar) bij 1051 Vlaamse leerlingen en hun 61 leerkrachten in het lager onderwijs. In aanvulling op eerder onderzoek werden leerkrachtreacties op pesten onderzocht vanuit het perspectief van leerlingen, met behulp van de Leerkrachtreacties bij Pesten Vragenlijst (i.e., Teachers’ Responses to Bullying Questionnaire; TRBQ).
Het eerste doel van dit proefschrift was bijdragen aan het valide meten van leerkrachtreacties op pesten. Een cross-sectionele psychometrische studie (Hoofdstuk 2) werd uitgevoerd om de validiteit van de TRBQ in de Belgische (n = 667) en Italiaanse onderwijscontext (n = 271; aanvullende steekproef) te evalueren. De vijf verwachte leerkrachtreacties op pesten werden gevonden in de Italiaanse en Belgische steekproef: niet reageren, disciplinaire maatregelen, ondersteuning slachtoffer, bemiddeling en groepsdiscussie. Bovendien bleek uit de analyse van meetinvariantie dat het mogelijk is om zinvolle vergelijkingen te maken tussen de leerkrachtreacties op pesten zoals gerapporteerd in de twee onderwijscontexten. Daarnaast hield niet reageren verband met meer zelfgerapporteerd pesten, terwijl de andere door leerlingen gepercipieerde leerkrachtreacties op pesten, behalve groepsdiscussie, geassocieerd waren met minder zelfgerapporteerd pesten. Er werden geen verbanden gevonden met pesten gerapporteerd door klasgenoten.
Het tweede doel van dit proefschrift was om empirische evidentie te vinden voor op theorie gebaseerde antecedenten van de leerkrachtreacties op pesten. Een longitudinale studie (Hoofdstuk 3) toonde aan dat geen van de onderzochte leerkrachtcognities met betrekking tot pesten (i.e., waargenomen ernst, empathie voor het slachtoffer, attitudes, zelfeffectiviteit en attributie van het pesten) samenhing met de vijf leerling-gepercipieerde leerkrachtreacties op pesten over de tijd. Bovendien verschilden de percepties van leerlingen over leerkrachtreacties op pesten sterk binnen klassen en doorheen het schooljaar.
Het derde doel van dit proefschrift was meer inzicht krijgen in de effecten van de leerlingpercepties van leerkrachtreacties op pestgedrag. Om bij te dragen aan de literatuur werd een longitudinale en persoonsgerichte studie uitgevoerd (Hoofdstuk 4). Er werden drie profielen gevonden van leerling-gepercipieerde leerkrachtreacties op pesten: Zeer Actief, Matig Actief en Passief. Vergeleken met leerlingpercepties in de andere profielen, rapporteerden leerlingen die hun leerkracht als passief beschouwden hogere initiële niveaus van pesten. Initieel en over de tijd werden geen verschillen gevonden tussen de profielen wat betreft pesten gerapporteerd door klasgenoten.
De bevindingen in dit proefschrift verdiepen ons begrip van hoe leerlingen de reacties van hun leerkrachten op pesten ervaren en bieden inspiratie voor toekomstig onderzoek en de onderwijspraktijk. Hopelijk draagt dit proefschrift ertoe bij dat leerkrachten machtige actoren worden in de strijd tegen pesten, zodat uiteindelijk het welzijn van alle kinderen op school verbetert.