Ontrafeling van de ontwikkeling van "pedagogical content knowledge" over het vak Frans

Vakdidactische kennis van leraren (pedagogical content knowledge, PCK) (Shulman, 1986b) is een belangrijke voorspeller van onderwijskwaliteit en leerresultaten van leerlingen (e.g., Baumert et al., 2010; Kunter et al., 2013). Het is daarom een belangrijke taak van de lerarenopleiding om de ontwikkeling van PCK zo goed mogelijk te bevorderen bij toekomstige leraren. Dit proefschrift streeft naar een beter begrip van de ontwikkeling van PCK. Het gerapporteerde project focust op de PCK van (toekomstige) leraren lager onderwijs betreffende het vak Frans, dat in Vlaanderen wordt onderwezen als vreemde taal. Drie onderzoeksvragen staan centraal: (1) Welke conclusies kunnen worden getrokken uit onderwijskundig onderzoek over de ontwikkeling van PCK in het domein Frans als vreemde taal? (2) Wat is de impact van PCK-bronnen (lerarenopleiding en onderwijservaring) op de ontwikkeling van Franse PCK? (3) Wat is het effect van systematisch ontwikkelde interventies op de ontwikkeling van PCK? Het project bestaat uit zes onderling samenhangende studies: twee systematische reviews die focussen op onderzoeksvraag 1, twee vaststellende studies waarin onderzoeksvraag 2 centraal staat en twee interventiestudies die zich richten op onderzoeksvraag 3.
Op basis van een review van empirisch onderzoek over PCK in het domein vreemde/tweede taal (Studie 1) kan er geconcludeerd worden dat onderzoek in dit domein schaars is en zich richt op slechts een beperkte hoeveelheid onderzoeksthema’s, terwijl het gekenmerkt wordt door conceptuele en methodologische verscheidenheid. Er ontbreken voornamelijk instrumenten om PCK op grote schaal te meten. Verder toont een review van op PCK gerichte interventiestudies (Studie 2) aan dat veel effectieve interventies onder andere de volgende PCK-bronnen omvatten: reflectie, lerarenopleiding (en meer bepaald vakken over het begrip van leerlingen en didactische representaties), contact met peers en onderwijservaring. Niettemin ontbreekt bij veel interventies een systematisch design. Daarnaast beschrijven de meeste studies op een onduidelijke manier wat hun interventies precies inhouden.
De specifieke bijdrage van twee bronnen (lerarenopleiding en onderwijservaring) aan de ontwikkeling van PCK wordt bestudeerd in Studie 3 en 4. Door de nauwe samenhang tussen PCK, algemeen-didactische kennis (pedagogical knowledge, PK) en vakinhoudelijke kennis (content knowledge, CK) wordt in Studie 3 ook het effect van lerarenopleiding op de ontwikkeling van PK en CK bestudeerd. We ontwikkelden kwantitatieve, schriftelijke instrumenten om Franse PCK (en daarnaast ook PK en Franse CK) in kaart te brengen. Na een vergelijking van verschillende cohorten van toekomstige leraren op PCK, PK en CK kunnen we concluderen dat vakken in de lerarenopleiding een effect hebben op de ontwikkeling van PCK, PK en CK. Een vergelijking van de PCK van toekomstige en ervaren leraren (Studie 4) toont geen verschillen in de kwantiteit van PCK tussen deze groepen. Onderwijservaring blijkt wel een impact te hebben op de kwaliteit van PCK.
De interventiestudies onderzoeken mogelijkheden om de ontwikkeling van PCK bij (toekomstige) leraren te verbeteren (en zijdelingse effecten van interventies op PK en CK). In Studie 5 vinden we positieve effecten van een systematisch ontwikkelde, geïntegreerde leeromgeving op de PCK en PK van toekomstige leraren in een ecologisch valide setting (maar niet op CK). Studie 6 onderzoekt in een meer intern valide, experimentele opzet hoe de ontwikkeling van professionele kennis wordt beïnvloed door het expliciet aanbieden van PCK, PK en CK en door het integreren van deze kennisdomeinen. Hiertoe werden verschillende versies van een systematisch ontworpen leeromgeving vergeleken. De studie toont aan dat het voor de ontwikkeling van PCK, PK en CK essentieel is om deze kennisdomeinen expliciet aan te bieden, terwijl het geïntegreerd en het afzonderlijk aanbieden van PCK, PK en CK tot gelijkaardige resultaten leiden.