Opvoeden van adolescenten met autismespectrumstoornis

Ouders van kinderen en adolescenten met autismespectrumstoornis (ASS) ervaren specifieke uitdagingen in de opvoeding. Toch blijkt dat er nog weinig onderzoek werd gedaan naar het opvoedingsgedrag van ouders van kinderen met ASS. Bovendien is de literatuur in het bijzonder beperkt voor wat betreft de adolescentie (12 - 16 jaar). Nochtans gaat deze periode gepaard met extra uitdagingen voor ouders, gelet op de vele fysieke, sociale en psychologische veranderingen die kenmerkend zijn voor de adolescentie. Meerdere studies concludeerden dat ouders van kinderen met ASS meer opvoedingsstress ervaren en relateerden deze opvoedingsstress aan gedragskenmerken van de kinderen. Een beter inzicht in het opvoedingsgedrag kan een beter begrip bieden van het ontstaan en het verloop van opvoedingsstress en gedragsproblemen.

In dit doctoraatsproefschrift werden vier hoofddoelen vooropgesteld om de literatuur over de opvoeding van adolescenten met ASS uit te breiden. In de vier studies in dit proefschrift werden meerdere methoden toegepast, waarbij kwalitatieve en kwantitatieve studies, observaties en vragenlijsten, en cross-sectionele en longitudinale onderzoeksmethoden werden gecombineerd. Onze steekproef richtte zich primair op kinderen in het secundair onderwijs, maar ook lagereschoolkinderen waren opgenomen in de meeste studies om als referentiegroep te dienen. In de meeste onderzoeken namen moeders samen met hun kind deel, hoewel in het kwalitatieve onderzoek ook vaders en ouderparen participeerden. Statistische analyses bestonden uit linear mixed models, thematische analyses, principale componentenanalyses en netwerkanalyses.

Eerst werden opvoedingsgedragingen bij moeders van adolescenten met en zonder ASS vergeleken. We concludeerden dat opvoedingsgedragingen van moeders grotendeels vergelijkbaar waren tussen de twee groepen, zowel op basis van observaties als aan de hand van een zelfrapportagevragenlijst. Moeders van adolescenten met ASS vertoonden echter significant meer sensitiviteit en creativiteit tijdens de observatie en gaven op de vragenlijst aan de omgeving meer aan te passen dan moeders van de controlegroep. Ten tweede onderzochten we welke opvoedingsgedragingen ouders stellen bij het opvoeden van hun kind of adolescent met ASS en hoe deze gedragingen passen binnen een conceptueel kader. Zowel uit de kwalitatieve als kwantitatieve bevindingen bleek dat het conceptueel kader van opvoedingsgedrag vergelijkbaar is tussen ASS en controlegroep. Ten derde onderzochten we welke moeder- en kindkenmerken samenhangen met het opvoedingsgedrag van moeders. Hoewel opvoedingsstress geassocieerd was met autismekenmerken en gedragsproblemen van het kind, leken de associaties tussen opvoedingsstress en opvoedingsgedrag eerder bescheiden. Meer maternale autismekenmerken waren echter geassocieerd met meer geobserveerde negativiteit en minder geobserveerde sensitiviteit in zowel de ASS- als controlegroep, en met meer zelfgerapporteerd hard straffen en aanpassen van de omgeving in de controlegroep. Ten slotte onderzochten we verbanden tussen opvoedingsgedrag, opvoedingsstress en gedragsproblemen bij kinderen en adolescenten met ASS over de tijd heen. De niveaus van opvoedingsgedrag, opvoedingsstress en gedragsproblemen waren relatief stabiel doorheen de tijd. Bovendien bleken de verbanden tussen opvoedingsgedrag en opvoedingsstress beperkt te zijn, zowel op één bepaald tijdstip als over verschillende tijdstippen heen. Er werden wel positieve relaties gevonden tussen positief opvoedingsgedrag en gedragsproblemen van het kind, en tussen opvoedingsstress en gedragsproblemen binnen en op verschillende tijdstippen.

Het huidige proefschrift gaf eerste inzichten in het opvoeden van adolescenten met ASS. Hoewel verder onderzoek nodig is, leiden onze bevindingen tot nieuwe onderzoeksvragen en bieden zij suggesties voor diagnostiek en ouderbegeleiding in de klinische praktijk.