Over school gesproken. Cartografie, morfologie en theoretische studie van school maken

Sinds haar ontstaan is de school voorwerp van discussie. En ook vandaag laait het debat opnieuw hoog op. Zo wordt de school enerzijds geconfronteerd met een aantal uitdagingen die haar finaliteit, haar methoden en haar inhoud in vraag stellen. Anderzijds stijgen de maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van de school aanzienlijk. In dit proefschrift trachten we de school niet langer te bestuderen vanuit de verschillende uitdagingen of vertrekkend van de vele verwachtingen die aan de school worden gesteld. We vertrekken daarentegen van de school zoals ze elke dag gebeurt. Dat wil zeggen, de school wordt benaderd als een concrete praktijk die steeds opnieuw gemaakt wordt in en door het samenwerken van verschillende sociale en materiële entiteiten zoals enerzijds leerkrachten en leerlingen en anderzijds tafels, stoelen, werkboeken, schoolborden en dergelijke.

Om de school op deze manier te onderzoeken, doet deze studie beroep op het werk van Bruno Latour en etnografisch veldwerk in een secundaire school. In een eerste deel van de studie stelt Actor-Netwerk Theorie, zoals beschreven door Latour (2005a) ons in staat om de school te begrijpen als het resultaat van een onophoudelijk interageren van mensen en dingen. De school wordt dan niet langer opgevat als die specifieke tijd en ruimte waar mensen samenkomen om iets van elkaar te leren maar als het - steeds voorlopige - resultaat van het samenwerken van leerkrachten, leerlingen, tafels, stoelen, boeken, schoolborden e.d. De school verschijnt dan ook als voortdurend in de maak. Een cartografie - het in kaart brengen - stelt ons in staat dit interageren van zeer verschillende en vaak onverwachte entiteiten te registreren en te beschrijven als een steeds voorlopige assemblage.

In een tweede deel van de studie wordt op basis van de cartografie de vraag gesteld naar de eigenaardigheden van de school. Is er met andere woorden iets ‘eigen’ aan de school als een vorm van educatie? Daarbij maken we gebruik van wat Latour (2013b) omschrijft als een bestaanswijze (mode of existence) en onderzoeken we of er zoiets bestaat als de eigenaardigheden van de school. Op basis van de cartografie, articuleren we door middel van een morfologie - een studie van vorm(en) - de school als een vorm van educatie aan de hand van drie componenten: tijd, ruimte en een spreken. Dit wil zeggen, de school wordt bestudeerd als een assemblage van verschillende configuraties (‘prepareren’, ‘oefenen’) die zich manifesteren als een specifieke tijd (‘potentialiteit’, ‘cyclische tijd’), een specifieke ruimte (‘klaslokaal’, ‘oefenruimte’) en een specifieke manier van spreken (‘rumoer’, ‘verwoorden’). De focus ligt met andere woorden op het interageren van sociale en materiële entiteiten en de manier waarop zij een configuratie in het leven roepen.

Op basis van de bevindingen van de cartografie en de morfologie besluiten we dat we de school als een specifieke vorm van educatie kunnen omschrijven als een ‘pauzeren’. Dat wil zeggen: een vrijmaken of tijdelijk tussen haakjes plaatsen van de wereld als een netwerk van determinerende betekenissen waarop dat wat voorligt kan verschijnen in het licht van het voorliggende vak. Dat wat de school typeert omschrijven als een pauzeren, met name een vrijmaken en een grammatiseren, munt nieuwe woorden om het debat omtrent de school (verder) te voeren (Mol, 2014). Geen woordschat of zienswijze die uitgaat van de uitdagingen die aan de school worden gesteld of van de maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van de school maar van de school zoals ze dagelijks gemaakt wordt.

Referenties

Latour, B. (2005a). Reassembling the social: An introduction to Actor-Network Theory. Oxford: University Press.

Latour, B. (2013b). An inquiry into modes of existence: An anthropology of the Moderns. Cambridge: Harvard University Press.