Van groei naar grens. Ruimteneutraliteit en bouwshift als doelstellingen van duurzaam landgebruik.

Dit doctoraatsproject heeft als doel de wetenschappelijke uitdieping van het concept van ruimteneutraliteit en meer specifiek toegepast op de bijzondere case van Vlaanderen. Hoewel de door media gegenereerde term ‘betonstop’ verwarring en controverse veroorzaakt, is de doelstelling van ruimteneutraliteit zo onder het grote publiek beter bekend. Met ruimteneutraliteit wordt een ‘standstill’ vooropgesteld van het verdere ruimtebeslag. Deze doelstelling is veelbesproken en ambitieus aangezien de Vlaamse overheid de dagelijkse toename aan ruimtebeslag wil terugdringen van 6-7 bijkomende hectaren vandaag tot 0 ha in 2040. Ook een eventuele naamsverandering naar ‘bouwshift’ zal een gehele of gedeeltelijke ruimteneutraliteit inhouden, Vlaanderen staat trouwens niet alleen met deze ambitie, ook Duitsland heeft een gelijkaardige doelstelling en de EU wil alle lidstaten overtuigen hetzelfde te doen.

Het is opvallend hoe er tot op heden, in Vlaanderen en in het buitenland, weinig tot geen fundamenteel-wetenschappelijk onderzoek over deze maatschappelijk relevante ruimteneutraliteit werd verricht. Vooral de uitvoering en operationalisering van de afbouw van de ruimte-inname in relatie tot juridische en financiële aspecten zijn volledig onderbelicht. Gevolg is dat overheden, politici en samenleving hierover vandaag ongeïnformeerd discussiëren. Dit doctoraatsproject wil hierin verandering brengen. Omwille van de heersende maatschappelijke discussie en het grote ruimtebeslag wordt Vlaanderen als case gehanteerd waaruit algemenere conclusies kunnen worden getrokken die relevant zijn voor meerdere Noord-West-Europese landen. 

Door middel van een historisch onderzoek worden vooreerst de politieke, beleidsmatige, juridische en financiële oorzaken van de hoge ruimteconsumptie en het huidige overmatige ruimtebeslag in Vlaanderen geanalyseerd. Naast de invloed van de ruimtelijke ordening wordt vooral de dynamiek die uitgaat van het eigendomsrecht en de vastgoedwaarde nader besproken (afwaardering van vastgoedwaarde/ planschade). Verder wordt het concept van ruimteneutraliteit en ‘degrowth’ als ruimtelijk duurzaamheidsconcept verkend in een meer internationale context.

Het hoofdaccent in het project ligt echter op de uitvoering en de uitvoerbaarheid van de ruimteneutraliteit. In meerdere afbouwscenario’s zal de ‘betonstop’ gesimuleerd worden. Aan de hand van een GIS-analyse zullen de bebouwbare terreinen, die momenteel nog onbebouwd zijn, gedetecteerd en gefilterd worden op een aantal ruimtelijke en financiële parameters zoals omvang, aansluiting bij open ruimte, vastgoedwaarde enz. Deze terreinen worden vervolgens in uiteenlopende scenario’s voor hun behoud als open ruimte beoordeeld naar juridische en financiële randvoorwaarden, op basis van hun ligging, aard en vastgoedwaarde. Hierbij worden mogelijke grondbeleidsinstrumenten geëvalueerd op hun inzetbaarheid voor de ‘neutralisatie’ van harde, bebouwbare bestemmingen (woongebied, haven-en industriegebied, recreatiegebied enz.). Specifieke aandacht gaat hierbij uit naar de toepassing van financiële compensatiemechanismen. Verder zal door middel van ontwerpend onderzoek worden verkend hoe de terreinen, waarvan de harde bestemming wordt geneutraliseerd, zinvol kunnen worden ingeschakeld in de realisatie van grotere openruimtestructuren. Beleidsaanbevelingen zullen het doctoraatsproject afsluiten.

Sleutelwoorden: landgebruik, ruimteneutraliteit, ruimtelijke planning, planschade, vastgoedwaardering