Social aspects of penality

Abstract:Het succes van de gevangenisstraf en het karakter van de bestraffing in het algemeen kan niet enkel begrepen worden vanuit een instrumentele doel-middel-rationaliteit, waarbij de bestraffing wordt geëvalueerd als instrument in het kader van de strijd tegen de criminaliteit, want dan is de evaluatie negatief. De disfuncties van ‘justitie’ en zeker van de gevangenisstraf worden reeds jarenlang vanuit verschillende hoeken aangetoond en aangeklaagd. De officieel vooropgestelde doelen of ‘stated goals’ (Denkers, 1976) blijken meestal niet of slechts gedeeltelijk bereikt te worden. De felle kritiek op de vrijheidsberoving belet echter niet dat de gevangenissen hun vaste plaats in het penale landschap consolideren.
Om het belang van de vrijheidsberoving en het voortbestaan van het penale systeem in de samenleving te begrijpen is het daarom interessant om ook naar haar latente en vaak minder opgemerkte aspecten te kijken en de diepere maatschappelijke rol van de penaliteit in de samenleving te onderzoeken. In zijn boek ‘Punishment and Modern Society’ (1990) schrijft David Garland dat de penaliteit in essentie een ‘tragisch’ instituut is. Het straffen is enerzijds een politieke noodzaak, maar haar criminaliteitspreventieve waarde is tegelijkertijd zeer beperkt. Hij wijst op het belangrijke sociologische inzicht dat een samenleving via het straffen meer dan het pure instrumentele doel van criminaliteitsbestrijding nastreeft. Het straffen vervult ook andere, minder onmiddellijk zichtbare functies in een samenleving, zoals het (be)vestigen van politieke autoriteit, het versterken van de sociale solidariteit, het kanaliseren van emoties, het geven van een (symbolische) betekenis aan ongewenste gedragingen, het disciplineren, onderdrukken, afwijzen en uitsluiten van bepaalde ongewenste groepen, etc... Deze sociologische aspecten van het straffen laten ons begrijpen waarom de gevangenisstraf, ondanks haar vele contraproductieve neveneffecten en haar beperkt criminaliteitsreducerend effect, toch overleeft als belangrijkste en meest betekenisvolle straf. Om de werking en de maatschappelijke rol van de penaliteit, en meer in het bijzonder van de vrijheidsberoving, te analyseren vanuit historische en sociaal-wetenschappelijke invalshoek baseert Garland (1990) zich op het werk van Durkheim, Weber, Elias, Foucault en op Marx geïnspireerde auteurs. Zij reiken expliciete en impliciete inzichten aan om de klassieke instrumentele doel-middel-rationaliteit over de bestraffing te doorbreken. Ze hebben erop gewezen hoe de strafmodaliteiten veranderen doorheen de tijd en dus samenhangen met historische veranderingen in de samenleving en de psychosociale verhoudingen tussen mensen. Hun werk leert hoe de gevangenisstraf onbedoelde effecten sorteert, die tegelijk mee aan de basis liggen van haar voortbestaan.
Dit hoofdstuk bespreekt de bestraffing vanuit de inzichten van deze auteurs.

ISBN:978-90-466-0900-2

Keywords:Punishment, Penality, Latent aspects