Vrijheid en veiligheid op het spel: besluitvorming over vrijheidsberovende- en beperkende maatregelen in het strafrechtelijk vooronderzoek

Op verschillende momenten binnen een strafprocedure moeten magistraten snel beslissen in welke mate een verdachte een risico vormt voor de samenleving, en hoe waarschijnlijk het is dat de verdachte op toekomstige zittingen zal verschijnen. Zulke (snelle) beslissingen over de vrijheid van een verdachte moeten vaak worden genomen op basis van beperkte informatie. Mogelijke uitkomsten zijn geen (voorwaardelijke) invrijheidstelling, borgtocht of voorlopige hechtenis. Tot nu toe heeft dit type besluitvorming weinig academische aandacht gekregen. Het beperkte beschikbare onderzoek wijst echter uit dat dergelijke beslissingen weinig transparant zijn, inconsistent zijn tussen magistraten en kwetsbaar zijn voor vooringenomenheid, wat kan leiden tot zowel onder- als overschatting van risico’s en tot onnodige vrijheidsbenemende maatregelen. Tegelijkertijd groeit het aantal criminologisch-psychologische studies dat aantoont dat een meer gestructureerde risicotaxatie deze besluitvorming kan verbeteren, wat leidt tot minder (onnodige) vrijheidsbenemende maatregelen, wat zowel gunstig is voor de verdachte als het aanpakken van de huidige overbevolkingsproblemen in gevangenissen. Gelet op het belang, zal dit onderzoek analyseren hoe dergelijke besluitvorming tot stand komt, of en hoe deze kan worden verbeterd, en in welke mate bestaande risicotaxatie-instrumenten (reeds ontwikkeld en getest in o.a. Canada) implementeerbaar zijn in België. België dient daarbij als testcasus. Het onderzoek zal resulteren in een checklist, richtlijnen en training om magistraten te ondersteunen en hun besluitvorming, waar nodig, te verbeteren. Op die manier levert het project niet alleen een bijdrage aan een voor de Belgische praktijk prangend probleem, maar ook aan de bredere Europese problematiek inzake gevangenisoverbevolking en de behandeling van verdachten en niet-veroordeelde gedetineerden, met aandacht voor het waarborgen van de noden van slachtoffers en de veiligheid van de samenleving.