De inherente macht van rechtbanken

Dit onderzoek vertrekt vanuit de vaststelling dat rechtbanken met instemming van de bredere juridische gemeenschap talrijke machten uitoefenen zonder dat daarvoor een uitdrukkelijke wettelijke basis voorhanden is. Zo eigenen rechtbanken zichzelf de macht toe om - met betrekking tot zaken waarvoor zij bevoegd zijn maar zonder dat er een uitdrukkelijk wettelijk basis voorhanden is - de rechtsdag uit te stellen, de duur van het beraad te bepalen of maatregelen te nemen om goed verloop van de zaken te garanderen.

Het onderzoek reikt een juridisch kader aan voor deze niet uitdrukkelijk opgesomde bevoegdheden van de rechtbanken en kwalificeert die machten als inherente machten van de rechtbanken: machten die zo nauw verbonden zijn met wat het betekent om een ‘rechtbank’ te zijn en om ‘rechtsmacht’ uit toe oefenen, dat rechtbanken die machten kunnen uitoefenen zonder uitdrukkelijke delegatie van de wetgever. Het onderzoek toont aan hoe dit concept van inherent rechterlijke macht besloten ligt in de Belgische en Nederlandse Grondwet en hoe de Belgische en Nederlandse rechtbanken dus niet afhankelijk zijn van de wetgever om maatregelen te nemen die noodzakelijk of nuttig zijn voor de uitoefening van de rechterlijke functie.

De erkenning van die inherente machten van de rechtbanken gaat gepaard met de erkenning van een belangrijke verantwoordelijkheid van de rechtbanken voor de organisatie en het functioneren van justitie, namelijk om indien nodig op te treden als nood-wetgever en mede-innovator van de procedures en praktijken van de rechtbanken.

Door die gedeelde verantwoordelijkheid van de wetgevende en rechtelijke macht voor de organisatie en het functioneren van justitie te benadrukken hoopt het onderzoek alvast een eerste stap te zetten naar een nieuwe aanpak van innovatie binnen de rechterlijke macht, een aanpak waarbij niet langer de afhankelijkheid van de rechterlijke macht maar wel een gelijkwaardige samenwerking van de wetgevende en rechterlijke macht centraal staat.