Van binnen naar buiten: Mediabeeldvorming, receptie en identificatie van Marokkaanse minderheden in the Lage Landen

Samenvatting

In deze studie wordt de wisselwerking tussen mediabeeldvorming en identiteitsvorming bij Marokkaanse minderheden in België en Nederland onderzocht. Immigratie en integratie, net zoals religieuze en etnische minderheidsgroepen, worden vaker negatief gepresenteerd in het nieuws. Vooral de gebeurtenissen met betrekking tot de jongeren die vanuit diverse landen vertrokken als buitenlandse strijders naar Syrië (zogenoemde ‘Syriëstrijders’) en de terroristische aanslagen in Frankrijk en België zorgen voor veel negatieve berichtgeving over moslims en Marokkaanse minderheden. Dit soort mediabeeldvorming kan invloed hebben op  het gevoel thuis te horen (of niet) in Nederland en België, en  kan daarmee gevolgen hebben voor gevoelens van nationale betrokkenheid of gebrek daaraan.

            De ‘casus’ van de 'Syriëstrijders' is gekozen als een illustratief voorbeeld van de mediabeeldvorming over Marokkaanse minderheden in de huidige maatschappelijke context. Er is gekozen voor een gemengde methodebenadering om het integratiedebat, nieuws over Marokkaanse minderheden, meningen over mediabeeldvorming en impact van de integratie gerelateerd nieuws en sociale netwerken op sociale identificaties, gevoelens van verbondenheid, en online en offline sociale interacties te analyseren. Hierbij is er gebruik gemaakt van verschillende soorten data: kranten, online fora, interviews en een survey. Daarnaast zijn er verschillende soorten analyses toegepast: relationele discoursanalyse, inductieve en deductieve framinganalyse, online etnografie, sociale netwerkanalyse, kwantitatieve en kwalitatieve inhoudsanalyse.

            De resultaten geven aan dat het openbare integratiedebat intensiever werd gevoerd in Nederland dan in Vlaanderen (2006-2012) en dat anti-migratie standpunten steeds gebruikelijker worden in het publieke debat in de Lage Landen. De Syriëstrijders-casus bevestigt constateringen van eerder onderzoek dat framing met betrekking tot moslims relatief eenzijdig en negatief is. Er werden in de nieuwsartikelen verschillende frames gehanteerd, maar de positievere werden meestal ontkracht door hints van de journalist zoals aanhalingstekens of koppeling met een negatief frame. In de mainstream online fora in Nederland en België was minder ruimte voor nuancering: de negatieve frames waren hier nog dominanter. Alleen het Marokkaanse forum toonde meer variantie, met de grootste diversiteit aan frames over de Syriëstrijders. De online discussies reflecteerden gepercipieerde spanningen tussen gemeenschappen (moslims en/of Marokkaanse minderheden versus meerderheidsgroepen in België en Nederland) onder andere door het regelmatig voorkomen van scheldwoorden die refereerden naar geloof of herkomst.

            Mediabeeldvorming, sociale netwerken en identiteitsconstructie zijn besproken met Marokkaanse Belgen en Nederlanders in een reeks semigestructureerde diepte- interviews. De resultaten tonen aan dat de participanten zich niet herkenden in de mediabeeldvorming in België en Nederland, die zij als eenzijdig negatief ervaarden voor zowel hun etnische als religieuze achtergrond. De mediabeeldvorming had ook invloed op hun interpersoonlijke relaties met mensen van de meerderheidsgroepen in België en Nederland, die vaker elementen en interpretaties van de berichtgeving over moslims en Marokkaanse minderheden overnamen. De meeste participanten identificeerden zich met een mix qua nationale, etnische en religieuze achtergrond. Een kleine groep participanten heeft herhaaldelijk ervaren dat mensen van de meerderheidsgroep hun nationale identiteitsuitingen ontkennen en hen eerder uitsluitend als Marokkaan en/of moslim behandelen. Als reactie hierop hechten deze participanten louter reactief waarde aan hun etnische of religieuze identiteiten. Dit wordt gereflecteerd in hun sociaal netwerk, wat ook grotendeels bestaat uit personen met een Marokkaanse en/of moslimachtergrond. De uitkomsten van deze interviewstudies zijn op grotere schaal getoetst in een survey, waarin het verband tussen gepercipieerde discriminatie, mediagebruik en identiteitsconstructie werd nagegaan. Deze resultaten geven aan dat Marokkaanse minderheden relatief veel discriminatie ervaren en dat deze gepercipieerde discriminatie positief samenhangt met hun etnische en religieuze identificaties. Hoe meer discriminatie zij ervaren, hoe meer waarde zij hechten aan hun etnische en religieuze identificaties. De ervaren discriminatie stond echter los van de nationale identificatie van de participanten. Verder blijkt dat er geen verband bestaat tussen de etnische en religieuze identificaties enerzijds en nationale identificatie anderzijds. Identificatie als moslim(a) en als Marokkaan(se) staat identificatie als Belg of Nederlander dus niet in de weg.