Banketten en etiquette van de PEN-club. Geïllustreerd aan België, de “Cockpit van Europa”

Ook de PEN-Club heeft zijn eigen 'rituelen'. Rituelen worden in de etnologie omschreven als 'in ihrer Abfolge durchstrukturierte Schlüsselreize für Mitglieder der gleichen Art' (Soeffner 2009:403). Een van de vaste rituelen zijn de banketten en recepties waarop buitenlandse gasten worden ontvangen. In mijn artikel onderzoek ik de rituelen die gepaard gaan met de ontvangsten van buitenlandse schrijvers door de Vlaamse PEN-Club in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Deze ontvangsten werden steevast vergezeld van een receptie of banket, een zoals Michel Biron zegt 'rituel propre à la sphère bourgeoise'. In de praktijk blijken zowel de keuze voor een diner of receptie, als voor wie uitgenodigd wordt vaak van het toeval af te hangen. Naast bijvoorbeeld een diplomatieke opdracht kan ook een toevallige passage een ontvangst bepalen. Niet alleen belangrijke schrijvers worden met een diner vereerd, en meer dan eens worden ook auteurs van eigen bodem wegens een prijs gefêteerd. Vroegere ontmoetingen (op PEN-congressen bijvoorbeeld), eigenbelang (vertalingen) en wederkerigheid van de invitatie spelen eveneens een rol bij de keuze van de invité. Willekeurig blijkt ook het aantal uitnodigingen dat verstuurd wordt.
Wél bestaat er een duidelijke hiërarchie als het gaat om de keuze van de duurte van de etablissementen waarvoor gekozen wordt, of om de soort kledij (al of niet rok) die aanbevolen wordt, en om de materiële sporen die nablijven in bijvoorbeeld de vorm van officiële foto's. Voor de ontvangst van belangrijke schrijvers - zoals Paul Valéry - worden hoogwaardigheidsbekleders uitgenodigd. De ontvangsten zelf verlopen volgens vaste patronen: de auteurs zijn eventueel uitgenodigd voor een lezing, waaraan dan een lunch, diner of receptie ('thee') voorafgaat. Tijdens een ontvangst wordt er vaak bij het dessert door de voorzitter of zijn plaatsvervanger getoast, waarvoor de gast dan met de nodige welsprekendheid bedankt.
Wegens de nog wankele status van het Nederlands in België tijdens het interbellum besteed ik bijzondere aandacht aan de keuze van de taal voor de PEN-ontvangsten. Frans wordt altijd als voertaal gekozen bij de evenementen die de Vlaamse PEN-club samen met de Franstalige Belgische PEN-club georganiseert. Sprekers van buiten kunnen ook hun eigen taal hanteren. Via een beperkte casus, de 'Hoogdagen van de Vlaamsche Letteren' (13-15 november 1937), illustreer ik de groeiende politieke implicaties van de keuze voor bepaalde auteurs en voor de taal. Ook de Vlaamse PEN moet zoals de internationale PEN in stijgende mate kleur bekennen als het gaat om het oprukkende totalitarisme in Europa. Ik stel wel vast dat de zustervereniging, de Vlaamse 'Vereeniging van Letterkundigen', gemakkelijker positie in politieke en taalkwesties kan kiezen dan de aan neutraliteit gehechte PEN-club.
Ook het rituele karakter van de PEN-bijeenkomsten komt door de politieke gebeurtenissen onder spanning te staan. Werd steevast lippendienst bewezen aan het internationalisme en in het bijzonder voor België aan het broederlijke samenleven van de Franstalige en Nederlandstalige taalgemeenschap, in 1939 blijkt de tijd gekomen om de gezelligheid achter zich te laten.

Jaar van publicatie:2011

Trefwoorden:PEN-club