Laten scholen en leerkrachten hun sporen na? Onderzoek naar langetermijneffecten van scholen en leerkrachten op leerlinguitkomsten

In onderwijseffectiviteitsonderzoek worden leerkracht- en schooleffecten meestal onderzocht op korte termijn. Langetermijneffecten van scholen en leerkrachten worden minder vaak onderzocht en bovendien zijn de onderzoeksresultaten inconsistent. Dit proefschrift bestudeert langetermijneffecten van scholen en leerkrachten. De centrale vraag is: hebben scholen of leerkrachten nog steeds invloed op leerlinguitkomsten eens die leerlingen al veranderd zijn van school of leerkracht? In het geval langetermijneffecten gevonden werden, wilden we weten welke schoolkenmerken een rol speelden. Naast een focus op cognitieve uitkomsten, werden ook langetermijn-effecten onderzocht op non-cognitieve uitkomsten, op onderwijsposities en op werkloosheidcijfers. Er werd gebruik gemaakt van de longitudinale SiBO- en LOSO-databases. In deze projecten werd een grote steekproef leerlingen gevolgd tijdens, respectievelijk, het basis- en secundair onderwijs. Wij zorgden voor follow-up gegevens. Door middel van cross-classificatie multiniveau modellen werden de onderzoeksvragen beantwoord.

In de eerste drie studies werden langetermijneffecten van lagere scholen op verschillende uitkomsten onderzocht, nl. op onderwijsposities in het secundair onderwijs en op non-cognitieve uitkomsten en wiskundeprestaties op 17-jarige leeftijd. Het onderwijsnet, de groepssamenstelling en de effectiviteit van de lagere school werden gebruikt om de langetermijneffecten te verklaren. In de vierde studie werden langetermijn-effecten van leerkrachten van het eerste leerjaar onderzocht op prestaties van leerlingen aan het einde van het volgende schooljaar. Tenslotte werden in de vijfde studie, enerzijds langetermijneffecten van lagere en eerste-graadsscholen onderzocht op de bereikte eindpositie in het secundair onderwijs. Anderzijds, werden lange-termijneffecten van lagere scholen en secundaire scholen van de eerste graad en van de bovenbouw onderzocht op de proportie werkloosheid van personen na, gemiddeld, 16 jaar activiteit op de arbeidsmarkt. Het net, type (in termen van aanbod) en de regio van de school werden opgenomen in de analyses.

De resultaten tonen aan dat lagere scholen, na correctie voor achtergrondkenmerken van leerlingen, langetermijneffecten hebben op leerlingen hun wiskundeprestatie op 17 jaar, op sommige non-cognitieve uitkomsten en op de bereikte eindpositie in het secundair onderwijs. Met andere woorden, vergelijkbare leerlingen die naar een andere lagere school gaan, kunnen verschillen ervaren in hun uitkomsten ten gevolge van de school zelf. Verschillende schoolkenmerken verklaarden (ten dele) deze effecten. Leerlingen van scholen van het vrije net, dit zijn meestal Katholieke scholen, bereiken hogere wiskundescores en een hogere eindpositie dan leerlingen van de officiële netten. De groepssamenstelling van de lagere school heeft geen impact op de lange termijn. De effectiviteit van lagere scholen in wiskunde heeft een effect op de onderwijsposities van leerlingen, op een aantal non-cognitieve uitkomsten, en op hun wiskundeprestatie op 17. Eerstegraadsscholen hebben een langetermijneffect op de bereikte eindpositie van leerlingen en op hun werkloosheid, na correctie voor leerling-kenmerken. Bovenbouwscholen hebben een langetermijneffect op de latere werkloosheid van hun leerlingen, na controle voor leerlingenkenmerken. Er werden geen langetermijneffecten van leerkrachten gevonden. Leerkrachten hebben belangrijke kortetermijneffecten, maar eens hun leerlingen naar de volgende leerkracht gaan, blijft er geen effect over.

We kunnen besluiten dat scholen kleine, maar belangrijke langetermijneffecten hebben op hun leerlingen, terwijl er geen langetermijneffect van leerkrachten gevonden werd. Vergelijkbare leerlingen die naar een verschillende school gaan, kunnen dus andere prestaties, eindposities of werkloosheidproporties behalen c.q. ten gevolge van hun school. Dit kan direct en indirect invloed hebben op hun keuzes later in het leven. Deze kleine langetermijneffecten van scholen kunnen levenslange sporen nalaten en mogen niet onderschat worden.